Eit industrisamfunn født av vasskrafta

Knut Tillberg, svensk fossespekulant oppdaga fossen som hadde utspring frå i Storglomvatn 512 meter over havet like under Svartisen. Han og andre investorar kjøpte Fykanvassdraget og gårdane Glomen og Haugvik i 1912, og danna ”Glomfjords Aktieselskap”. Samme år fekk selskapet konsesjon til å bygge ut vassdraget. Planlegging og anleggsarbeider kom raskt i gang. Ingeniør Ragnvald Lie prosjekterte kraftverket. Store kraftutbyggingar på avsides plassar var avhengig av at det vart etablert ein stor kraftavtakar nær kraftstasjonen. Knut Tillberg planla først å byggje ein fabrikk for nitrogengjødsel eller amoniakksulfat. Anleggsarbeida kom i gang omkring 1915-1916. Samstundes byrja metallprisane auka kraftig grunna 1. verdskrig (1914-1918), og ein tysk kjemikar fann ein metode for nitrogenutvinning. Dette gjorde fabrikkplanane uaktuelle, og i staden ville ein satse på eit sinksmelteverk.

Glomen, arbeidarstrøket som kom fram av utbygginga av kraftverket. Foto: Dag Endre Opedal

Planane var ambisiøse. Der garden Glomen låg skulle smelteverket byggja ein liten by med 6-7000 innbyggjarar. Bygginga starta like før nedgangstidene omkring 1919. Det vart bygd hus og vegar og staden fekk post, telegraf, telefon og dampskipskai, bank og butikkar; manufaktur, skreddear, skomakar og bakar. Utbyggjarane planla også sjukehus, kino, hotell, kaffistove og bibliotek. Ein bygde 28 arbeidarbustader på Jæra og 6 funksjonærbustader på Hylla. Direktørbustad vart oppført ved Lille Glomvatn.

Kraftstasjonen i Glomfjord ligg innst i Glomfjorden på Fykan, ca. 3 kilometer frå Glomfjord sentrum (Glomen). Fykan og Glomen er skilt med ein bratt fjellvegg som gå heilt ned i fjorden. Arbeidarane på kraftanlegget vart frakta til arbeid i båt. Dette skjedde heilt fram til 1. november 1965. Då opna ein vegtunnel på strekninga som gav lettare arbeidsveg for kraftverksarbeidarar, og samstundes letta tilgangen til fjellet for folk flest.