Utbygginga i Tinnfossen

I slutten av 1880-åra ønska brukseigerane i Skien å sikra seg ein jamnare vassføring ved å regulera Tinnsjå. I 1889-90 ble det bygd ein dam ved Tinnoset som gav eit magasin på om lag 110 millioner kubbikmeter vann. Dammen ble manøvrert etter skiensbruka sitt behov, som dei meninte var rimelig då brukseigarforeninga aleina betalte heile anlegget. Men også eigerane av fossene i Tinnåa ville kunne dra nytte av denne reguleringen, som dessuten åpna nye perspektiver når det gjaldt regulering av dei store vatna inne på vidda, Måsvatn og Mårvatnene.

Tinfos I kraftstasjon. Foto: Pedersen,Kaja/Norsk Industriarbeidermuseum (via digitalt museum, public domain)

 

I 1890-åra starta fossekjøperane å visa interessere for vassdraget. Tinfos Papirfabrik satt med fossefall til svært rimelige betingelser. Retten til vestsida av Tinnfossen skaffa dei alt i 1873, og i 1885 blei rettane på austsida og innhenta. Tinfos produserte straum allereie før 1900, men det var til intern bruk som belysning av fabrikken. I 1899 vart Notodden Calsium og Carbidfakbrik A/S stifta og dei trengte meir straum, i 1900 stod Tinfos I kraftstasjon klar med sine to første aggregat med ein installert effekt på 1,4 MW. Og den 21. februar 1901 om kvelden vart den første prøvesmeltinga gjort på karbidfarbrikken med straum frå Tinfos I. Ole H. Holta grunnla både kraftstasjonen og karbidfabrikken på Notodden. 

I 1904 leverte kraftverket straum til Sam Eyde sin prøvefabrikk for produksjon av kunstgjødsel, som resulterte i stiftinga av Norsk Hydro i 1905. Dette satte i gang ei enda større kraftutbygging på Notodden med blant anna Svelgfoss kraftverk, som var Europas største då det starta sin produksjon i 1907.

I 1910 vart Tinfos Jernverk A/S grunnlagt av Ole H. Holta, og med leveranse frå Tinfos I vart det for første gang brukt elektrisitet til å smelta jern i Norge. Denne industrialiseringa medførte eit aukande behov for meir straum og frå 1910 til 1912 vart Tinfos II kraftstasjon bygd ut. I tillegg til Tinnfossen vart og deler av Sagafossen no utnytta til kraftproduksjon. For å utnytta ein større fallhøgd enn i Tinfos I vart den 900 meter lange Holtakanalen bygd ut for å føra vatnet til Tinfos II kraftstasjon. 

I 1955 kom nye Tinfos I kraftverk på plass som erstatning for gamle Tinfos I kraftverk. Bygget består fortsatt, men maskineriet blei fjernet eller utfasinga i 1955, og i dag er det i bruk som verkstad. I 1976 kom det eit nytt aggregat i det nye Tinfos I kraftverket som gjorde at bare aggregat nr. 4 var i bruk i Tinfos II og i dag er kraftverket mest brukt som reservekraftverk for nye Tinfos I.

 

I 2014 vart Tinfos kraftverker freda etter kulturminnelova og er ein viktig del av verdsarven Rjukan-Notodden.